Θαλάσσιος Τουρισμός

Σε αυτό το άρθρο θα ήθελα να μιλήσω για μία από τις δυναμικότερες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, τον θαλάσσιο τουρισμό. Ο θαλάσσιος τουρισμός ενθαρρύνει τη συμμετοχή του επισκέπτη σε εμπειρίες και δραστηριότητες αναψυχής  που συνδέονται με το θαλάσσιο και το παράκτιο περιβάλλον. Στον  θαλάσσιο τουρισμό εντάσσονται υποκατηγορίες όπως είναι ο παράκτιος τουρισμός, ο αλιευτικός τουρισμός, ο θαλάσσιος αθλητικός τουρισμός, ο καταδυτικός τουρισμός και συνδέεται με θαλάσσιες περιηγήσεις και δραστηριότητες όπως το yachting, οι κρουαζιέρες, η ιστιοπλοΐα , το θαλάσσιο σκι, το surfing και το winsurfing, το parasailing (θαλάσσιο αλεξίπτωτο), το κανό και καγιάκ θαλάσσης, τα μηχανοκίνητα σκάφη και άλλα.

Ο θαλάσσιος τουρισμός έχει πολλή μεγάλη δυναμική και σημασία για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Μεγαλύτερη δυναμική παρουσιάζουν η κρουαζιέρα, το yachting και η επιβατηγός ναυτιλία. Ο θαλάσσιος τουρισμός για την Ελλάδα σημαίνει αξιοποίηση των δύο πιο σημαντικών βιομηχανιών της χώρας μας, της ναυτιλίας και του τουρισμού. Η Ελλάδα πάντα ήταν συνδεδεμένη με τη θάλασσα και πιο συγκεκριμένα με τη ναυτιλία και ο λόγος είναι ότι έχει συγκριτικό πλεονέκτημα, καθώς έχει τις μεγαλύτερες ακτογραμμές στην Ευρώπη, έχει πλειάδα νησιών, ενώ ένα μεγάλο τμήμα της απλώνεται στο Αιγαίο, στο Ιόνιο και στο Κρητικό Πέλαγος, όπου σχηματίζονται πανέμορφες παραλίες, με αποτέλεσμα έτσι να ευνοηθεί η ναυτιλία, η αλιεία και ο θαλάσσιος τουρισμός. Η ναυτιλία και ο τουρισμός είναι οι πιο εξωστρεφείς κλάδοι της ελληνικής οικονομίας καθώς φέρνουν συνάλλαγμα, ισορροπούν το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου και δημιουργούν θέσεις εργασίας.

Με τον όρο yachting εννοούμε την θαλάσσια δραστηριότητα κατά την οποία ο ταξιδιώτης χρησιμοποιεί θαλαμηγό σκάφος για λόγους αναψυχής. Το σκάφος αυτό παρέχει υπηρεσίες διαμονής και εστίασης στον τουρίστα καθώς και τη δυνατότητα προσέγγισης σε νησιωτικές και παράκτιες περιοχές. Οι θαλάσσιες περιηγήσεις γίνονται κατά κύριο λόγο με ιστιοφόρα και θαλαμηγούς, τα οποία είναι ιδιόκτητα ή μισθωμένα πλοία που μπορεί να περιλαμβάνουν πλήρωμα (crewed boats) ή να προσφέρονται χωρίς πλήρωμα (bare boats).

Οι κρουαζιέρες σαν έννοια αποτελούν οργανωμένες περιηγήσεις με ειδικά διαμορφωμένα πλοία, τα κρουαζιερόπλοια. Αυτά είναι ουσιαστικά πλωτά ξενοδοχεία, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες να επισκεφτούν λιμάνια άλλων προορισμών και να πραγματοποιήσουν εκδρομές και επισκέψεις σε σημαντικά μνημεία και τόπους, με αποτέλεσμα να αναπτύσσονται παράλληλα και άλλες μορφές τουρισμού, όπως θρησκευτικός, πολιτιστικός και άλλα. Ανάλογα με τη διάρκειά τους οι κρουαζιέρες διακρίνονται χρονικά σε μονοήμερες, τριήμερες ή πολυήμερες και  τοπικά σε εγχώριες ή διεθνείς. 

Η επιβατηγός ναυτιλία πραγματοποιείται με τα πλοία της γραμμής, με σκοπό την προσέγγιση σε ένα τόπο αναψυχής και έχει μαζικό χαρακτήρα.

Η Ελλάδα, λόγω του κλίματος και της μορφολογίας  των ακτών και των θαλασσών της, αποτελεί ίσως τον ιδανικότερο χώρο για κρουαζιέρες. Το yachting και οι κρουαζιέρες, αποδίδουν στην οικονομία περισσότερο από κάθε άλλο είδος τουρισμού, καθώς τα σκάφη που παραμένουν στην Ελλάδα ξοδεύουν σημαντικά ποσά σε συνάλλαγμα και δίνουν θέσεις εργασίας σε χιλιάδες άτομα. Το yachting είναι πολύ δημοφιλές κυρίως στους ξένους, καθώς η Ελλάδα έχει πάνω από 20.000 κοντινά νησιά, τα οποία οι επισκέπτες μπορούν να επισκεφτούν και να απολαύσουν την κουζίνα, τη φιλοξενία, τον πολιτισμό τους και φυσικά τη θάλασσα.

Ο θαλάσσιος τουρισμός άρχισε να αναπτύσσεται στην Ελλάδα από την δεκαετία του ’60 και τα τελευταία χρόνια εξελίσσεται με γρήγορους ρυθμούς, ωστόσο δεν έρχεται πρώτος στις προτιμήσεις των Ελλήνων παραθεριστών. Παρόλα αυτά ο κλάδος των σκαφών αναψυχής αποτελεί έναν πολλά υποσχόμενο και δραστήριο κλάδο, παρόλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Όσον αφορά το θέμα των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το  yachting, τα οποία και δεν είναι λίγα, θα ξεκινήσω την αναφορά από το κομμάτι των υποδομών. Οι υποδομές, αναφέροντας κυρίως  τις μαρίνες, είναι πάρα πολύ λίγες σε σχέση με την ζήτηση για θέσεις ελλιμενισμού, κάνοντας λόγο για μία αναλογία της τάξης των περίπου 8.000 θέσεων έναντι αναγκών που ανέρχονται περίπου στις 20.000 θέσεις. Παράλληλα υπάρχει και πρόβλημα όσον αφορά τις διεθνείς προδιαγραφές τις οποίες θα έπρεπε να πληρούν,  ώστε να μπορούν να δεχθούν και σκάφη νέας γενιάς, ενώ οι υπηρεσίες που παρέχονται από τα λιμάνια υποδοχής στους επισκέπτες όσον αφορά τη μεταφορά τους και άλλες εξυπηρετήσεις, είναι ιδιαίτερα ανεπαρκείς. Ένα άλλο μειονέκτημα που αντιμετωπίζει ο κλάδος αυτός είναι τα τέλη ελλιμενισμού, τα οποία μας τοποθετούν στις ακριβότερες χώρες της Μεσογείου, ο ελλιπής σχεδιασμός όσον αφορά το δίκτυο σύνδεσης των λιμανιών και των δρομολογίων των πλοίων, με ιδιαίτερη συγκέντρωση στα μεγάλα λιμάνια, όπως αυτό του Πειραιά. Άλλα προβλήματα είναι η έλλειψη εκπαίδευσης των εργαζομένων, κάτι που αποτυπώνεται στην ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, η έλλειψη στοχευμένης διαφήμισης του θαλάσσιου τουρισμού, (ενός προϊόντος στο οποίο πάντα στόχευε η Ελλάδα θεωρητικά), το cabotage και άλλα. 

Αυτά είναι κάποια προβλήματα που αντιμετώπιζε ανέκαθεν ο θαλάσσιος τουρισμός.  Η κατάσταση όμως έχει γίνει πολύ χειρότερη με την οικονομική κρίση, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανεργία των ναυτικών, απολύσεις υπαλλήλων που δούλευαν στον χώρο του θαλάσσιου τουρισμού, ανεργία των πληρωμάτων που φτάνει μέχρι και το 40%,  αδυναμία των επαγγελματιών του κλάδου να αποπληρώσουν τις οφειλές τους στις τράπεζες με αποτέλεσμα να γίνονται κατασχέσεις πλοίων, ενώ το πρόβλημα της έλλειψης ρευστότητας εξαπλώνεται σε ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, όπως είναι και αυτό της συντήρησης των πλοίων, οδηγώντας σε μεγάλη πτώση των εσόδων των ελληνικών μαρινών. Ακόμα η ανυπαρξία των υποδομών (μόνο 19 μαρίνες), έχει οδηγήσει πολλά πλοία που κάνουν τον γύρο των ελληνικών νησιών να δένουν σε τουρκικές μαρίνες. 

Υπάρχει ελπίδα επίλυσης κάποιων προβλημάτων του θαλάσσιου τουρισμού, με το νέο νομοσχέδιο που βρίσκεται υπό ψήφιση, όμως με κάποιες προϋποθέσεις. Το ένα θετικό είναι το θέμα της άρσης του cabotage, που αν  πραγματοποιηθεί η πλήρης άρση του, αυτό θα επιτρέψει σε ξένες εταιρίες κρουαζιερόπλοιων, εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να μπορούν να αποβιβάσουν και να επιβιβάσουν τουρίστες στο ίδιο λιμάνι ή σε κάποιο άλλο λιμάνι, μέσα στην ελληνική επικράτεια. Αυτό λοιπόν θα έχει σαν αποτέλεσμα, μεγάλα κρουαζιερόπλοια με σημαίες χωρών εκτός Ε.Ε. να μπορούν να δένουν στον Πειραιά και να αποβιβάζουν κόσμο, ο οποίος θα μένει στην Αθήνα και θα φεύγει από εκεί για την χώρα του. Πράγμα που θα ευνοήσει τις αερομεταφορές, τις ξεναγήσεις, τις κρατήσεις των ξενοδοχείων, τις μεταφορές γενικότερα, και κυρίως, τις τοπικές αγορές. Το πρόβλημα ωστόσο, είναι ότι μαζί με το θετικό της άρσης του cabotaz πάει και το αρνητικό, που είναι η επιβάρυνση των 3,95 ευρώ ανά επιβάτη, που προστίθεται στο συνολικό κόστος που έχει το εκάστοτε κρουαζιερόπλοιο, το οποίο μαζί με το υψηλό κόστος του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος», δημιουργεί προβλήματα ανταγωνιστικότητας των ελληνικών λιμανιών και της Ελλάδας σαν προορισμό.

Ήδη στην χώρα μας υπάρχει κύμα φυγής των ελληνικών θαλασσίων σκαφών στην Τουρκία και την Κροατία, πράγμα που οφείλεται στην κάμψη που παρουσιάζει ο κλάδος του θαλάσσιου τουρισμού αλλά και στην αύξηση των φορολογικών επιβαρύνσεων, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος της Ένωσης Πλοιοκτητών Ελληνικών Σκαφών Τουρισμού, κος Στελλιάτος. Τα τέλη ελλιμενισμού στις μαρίνες των γειτονικών χωρών είναι λιγότερα και τα πλοία μπορούν να ναυλώνονται διατηρώντας των ελληνική σημαία, με αποτέλεσμα πολλά σκάφη να έχουν καταπλεύσει σε μαρίνες γειτονικών χωρών. Οι ναυλώσεις το 2010 εμφάνισαν πτώση από 60%-80% , ενώ πολλά πλοία έμειναν παροπλισμένα, καθώς η ζήτηση δεν ανταποκρίνεται στην προσφορά. Πτώση της ζήτησης παρουσιάζεται και στα ιστιοπλοϊκά σκάφη, κάτι που, εκτός από την ανεπάρκεια των υποδομών και την αύξηση των φορολογικών επιβαρύνσεων, οφείλεται και στην κακή εικόνα που έχει αποκτήσει  η Ελλάδα στο εξωτερικό, πράγμα που είναι βέβαια αποτέλεσμα της κρίσης, των συνεχόμενων απεργιών, των κινητοποιήσεων και της αυξημένης εγκληματικότητας.

Αν λοιπόν μία εταιρία με σημαία τρίτης χώρας, πραγματοποιήσει κρουαζιέρα με αφετηρία ελληνικό λιμάνι και θελήσει να απασχολήσει έλληνες ναυτικούς, θα έχει να αντιμετωπίσει την  προβληματική υποδομή των λιμανιών, τα ακριβά λιμενικά τέλη, την επιβολή έκτακτης εισφοράς ανά επιβάτη, την σύναψη ασφάλισης με το ναυτικό απομαχικό ταμείο, την επιδότηση των ασφαλιστικών εισφορών για του Έλληνες ναυτικούς και την γραφειοκρατία, τα οποία σε συνδυασμό με την έκρυθμη κατάσταση που επικρατεί αυτή την στιγμή στη χώρα μας, αποτελούν ιδιαίτερα αποτρεπτικούς παράγοντες.

Όλα αυτά δημιουργούν τεράστια προβλήματα ανταγωνιστικότητας στην Ελλάδα ως προορισμό θαλάσσιου τουρισμού, την ίδια στιγμή που βλέπουμε ότι ανταγωνίστριες χώρες όπως η Τουρκία, που είναι λιγότερο ελκυστική σαν προορισμός από την Ελλάδα, παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην ανάπτυξη της κρουαζιέρας, προσελκύουν επενδύσεις από εταιρίες κρουαζιέρας, ενώ παράλληλα επενδύουν σε υποδομές και σε έργα κατασκευών. Προκειμένου λοιπόν το προϊόν της κρουαζιέρας να γίνει πιο ελκυστικό θα πρέπει να δοθούν κίνητρα, να γίνουν επενδύσεις σε ανάπτυξη, να μειωθούν οι οικονομικές επιβαρύνσεις και να γίνει καλύτερος προγραμματισμός. 

Ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς, προκειμένου να προσελκύσει κρουαζιερόπλοια στο λιμάνι του Πειραιά και κυρίως μεγάλους πελάτες,  καθιέρωσε βάσει της ετήσιας επιβατικής κίνησης, εκπτώσεις επί της χρέωσης συστημάτων ελέγχου από 10-30%. Ακόμα βάσει του ετήσιου αριθμού διελεύσεων επιβατών, καθιερώθηκαν εκπτώσεις πάνω στη χρέωση της μεταφοράς χειραποσκευών από 5%-15%. Επίσης, εξακολουθούν να ισχύουν εκπτώσεις έως 50% για παιδιά ηλικίας 4-12 ετών, καθώς και για μαθητές και φοιτητές, ενώ τέλος θα παρέχονται εκπτώσεις 30% σε όσους επιβάτες διακινούνται από τον Δεκέμβριο μέχρι τον Μάρτιο, με σκοπό να διευρυνθεί η τουριστική περίοδος. Πέραν των οικονομικών κινήτρων θα καθιερωθούν κανόνες σειράς προτεραιότητας στα κρουαζιερόπλοια, ενώ ακόμα θα αυξηθούν οι θέσεις πρόσδεσης κρουαζιερόπλοιων στο λιμάνι του Πειραιά σε 11 μέσα στο 2012 και σε 17 μετά από την δημιουργία του νέου λιμανιού κρουαζιερόπλοιων.

Εν κατακλείδι, ο θαλάσσιος τουρισμός είναι ένας κλάδος στην ανάπτυξη του οποίου θα πρέπει η Ελλάδα να δώσει προτεραιότητα για όλους του λόγους που προαναφέρθηκαν. Όμως όλες οι ενέργειες που πρέπει να γίνουν, όπως είναι η μείωση των φορολογικών επιβαρύνσεων, των εισφορών , των τελών, η δημιουργία υποδομών, η εκπαίδευση, η καλύτερη προσφορά υπηρεσιών, η ύπαρξη συνδυασμένων μεταφορών (καλύτερη εξυπηρέτηση τουριστών), η στοχευμένη προβολή του ελληνικού θαλάσσιου τουρισμού και άλλα, θα πρέπει να γίνουν συνδυασμένα, σαν ενέργειες αλληλεξαρτώμενες η μία από την άλλη. Διαφορετικά, ενώ μπορεί να δίνεται κάποιο κίνητρο, όταν δεν αλλάζει τίποτα από παράγοντες που παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και στην ανταγωνιστικότητα, η κατάσταση θα συνεχίσει να είναι η ίδια και πάλι κάποιοι θα αναρωτιούνται γιατί δεν έχει αλλάξει τίποτα!

Οψόμεθα!